افراد از طریق ازدواج یک خانواده دو نفره را تشکیل می دهند. هر خانواده نظامی است که شامل اعضاء، قدرت، قواعد، مقررات و ارتباط میان آنها است. برای اینکه هر نظامی از جمله نظام خانواده کارکرد مطلوبی داشته باشد باید مولفه های آن به درستی استقرار یافته و عمل کنند. یکی از ویژگی های خانواده و زوج سالم تمرین رفتار و مهارت های حامی سلامت است. بعلاوه، راهبردی ترین مولفه نظام زوجی ارتباط موثر است. ارتباط موثر مهارتی است که نیازمند تمرین و ممارست برای یادگیریِ در حد تسلط است. از جمله زیربخش های مربوط به مبحث ارتباط موثر حریم شناسی ارتباط است. حریم های ارتباطی به طور کلی به حریم اجتماعی، بین فردی، صمیمی و شخصی تقسیم می شود. در خانواده و برای زوج نیز باید این حریم ها ایجاد و محافظت گردد. یک راه برای ایجاد حریم، مثلاً بین زوج و خانواده مبداء، مفهوم مرز است. زوج‌ها براي اينكه بتوانند رابطه پايدار و لذت بخشي داشته باشند بايد حول رابطه خود مرز ايجاد كنند. مرزها نشان می دهند که چه کسی، چگونه، در چه زمانی، به چه دلیلی و از چه طریقی می تواند ارتباط برقرار کند. برای مثال ممکن است زوج های جوان در پایان یک دیدار نوروزی بگویند که ما از هفته دوم تعطیلات منزل هستیم؛ تشریف بیاورید در خدمت باشیم. با بیان این سه جمله کوتاه زوج مرزی را برای ارتباط بین فردی مشخص می کند. در هر یک از حریم های ارتباطی نیز می توان چنین مرزهایی را ایجاد کرد. برای نمونه، در رابطه زوجی ممکن است آقا بگوید لطفاً وقتی از محل کار به خانه می¬رسم برای مدت کوتاهی کاری به کار من نداشته باشید تا خودم را با حال¬وهوای خانه هماهنگ کنم. اساساً مرز و حریم شناسی در ارتباط اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرپاگذاشتن مرزها می تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد و به صورت فضولی، دخالت، سماجت، مزاحمت، دشمنی و بدخواهی تعبیر شود. بنابراین، هرگونه سهل انگاری در رعایت حریم های ارتباطی، تهدیدکننده رابطه است. زوج های جوان نیز باید برای رابطه صمیمی خود مقررات و مرز مشخص کنند. هرچند برخی از افراد گرایش دارند تا به بهانه ماهیت صمیمانه ارتباط زوجی با همسر خود رابطه بدون مرز برقرار کنند اما چنین گرایشی به طور مطلق نه ممکن است و نه مطلوب و نه مورد نیاز. وقتی فردی از حریم صمیمی به حریم شخصی فرد دیگر وارد می شود خطاهای ارتباطی وی برجسته خواهد شد. برای مثال، کوچک ترین قضاوت درباره رفتار، احساس و یا نحوه تفکر فرد می تواند واکنش های تدافعی یا تهاجمی شدیدی را فراخوانی کند. پس ورود به حریم شخصی حتی در روابط صمیمانه همسران دربرگیرنده خطراتی برای رابطه است. از طرفی، یک رابطه صمیمی نیازمند مقداری بی پرده گویی یا خودافشایی است. یعنی در روابط صمیمی این گرایش وجود دارد که دو سر ارتباط مطالبی را از خودشان بیان کنند که معمولاً با شخص دیگری در میان نمی گذارند. خودافشایی به زبان ساده یعنی مطلبی خصوصی درباره زندگی شخصی خود به کسی گفتن. برخی از افراد می پندارند که پس از ازدواج نباید رازی میان ایشان و همسرشان وجود داشته باشد. آنها معتقدند که در یک رابطه عاشقانه، زن و شوهر باید همه چیزشان را به یکدیگر بگویند. این اعتقاد نادرستی است چراکه ارتباط میان زوج یک ارتباط صمیمانه است، از این رو در حریم صمیمانه جای می گیرد و ملزومات خود را می طلبد. چنانچه گفتیم در رابطه زوجی حریم صمیمانه نباید نقض شود. درست است که ارتباط صمیمانه نیازمند مقداری رازگویی است اما این مقدار حد و مرزی دارد. اینکه زوج ها بخواهند تمام گذشته و حال خود را برای یکدیگر بازگو کنند نقض حریم شخصی یکدیگر بوده و از نظر علم روان شناسی مورد تایید نیست. البته نکته اخیر شامل پنهان¬کاری درباره مسائل جدی و تأثیرگذار بر رابطه کنونی و آتی زوج نمی شود. مثلاً وقتی فردی مبتلا به یک بیماری جدی است عدم بیان آن به بهانه رازداری جایز نیست. به هر حال زوج های جوان باید بدانند که بی پرده گویی حد و مرزی دارد که باید رعایت شود. در پاسخ به این پرسش که حد و مرز بی پرده گویی تا کجاست گفته شده است که بی پرده گویی تا جایی مورد تأیید است که تأثیر منفی بر رابطه زوج نگذارد. همچنین زوج ها باید بدانند که داشتن حریم شخصی در روابط زوجی به قدری ارزشمند است که فقدان آن برابر با فقدان شخصیت خواهد بود! وقتی فردی در یک رابطه هیچ موضوع شخصی ای برای خودش نداشته باشد در آن رابطه بی-شخصیت خواهد شد! به عبارت روشن تر هیچ مرز مشخصی برای متمایز شدن از دیگران نخواهد داشت! از این رو شایسته است زوج ها در برپایی و نگهداری حریم شخصی کوشا باشند. چنین راهبردی خردمندانه نیز هست چنانچه مضمون کلام شاعر بزرگ سعدی (علیه الرحمه) است که می گوید هر بدي مي تواني به دشمن نرسان كه ممكن است روزي دوستت گردد و هر رازي داري با دوستت در ميان نگذار كه ممكن است روزي دشمنت گردد. بنابراین، استقرار حریم شخصی نیازمند لحاظ نمودن ظرافت هایی است چراکه اگر از حدی بگذرد زوج ها احساس غریبگی پیدا می کنند و اگر به حدی نرسد مزاحم خواهد بود. وقتی حریم شخصی زیاد شود ممکن است مخاطب مستعد شک مشکوک شود. افرادی که رگه هایی از شک و سوءظن را دارند در صورتی که با فردی رابطه صمیمانه داشته باشند که حریم شخصی گسترده ای دارد و تقریباً هیچ چیز از خود، گذشته، حال، آینده، کار، فراغت و سایر جنبه های شخصی اش مطرح نمی کند نسبت به رابطه و طرف مقابل شان بدبین و بدگمان خواهند شد. بنابراین مراقبت پیوسته از حد و حدود حریم شخصی در رابطه زوجی ضرورت دارد. متأسفانه عدم مهارت در ایجاد حریم و مرز شخصی در روابط صمیمانه زوج های جوان در جامعه منجر به مشکلات فراوانی شده است. جوانان ما به دلایل مختلف از جمله عدم آشنایی با مهارت های ارتباط موثر، مشغله های مربوط به تأمین معاش خانواده و در نتیجه نداشتن فرصت کافی برای تمرین رفتارها و مهارت های زندگی مشترک، نفوذ گسترده شبکه های اجتماعی و عدم مهارت در استفاده صحیح از آن ها، قرار گرفتن در یک مرحله گذار از سنت به مدرنیته و سردرگمی ناشی از آن، تراکم نقش های متعدد و متفاوت، استرس و فشار روانی منبعث از منابع مختلف، کسالت های روانی و اختلال های شخصیت درمان نشده و عدم رشدیافتگی، استقلال در رابطه صمیمانه را فرانمی گیرند. در نتیجه شاهد افزایش مراجعه کنندگانی به دفاتر روان شناسان هستیم که یا به همسر خود مشکوک بوده، یا خود را مالک مطلق مخاطب خاص خود دانسته، در پی کشف راز او بوده، صمیمیت را با آزادی بی حد و مرز اشتباه گرفته، برای حریم شخصی و خصوصی وی احترامی قائل نبوده، و یا مشکلات ارتباطی جدی دارند که کارشان را به درخواست طلاق کشانده است. با توجه به آنچه در بالا آمد فردی که آماده ازدواج می شود باید برای برقراری ارتباط صمیمانه مهیا گردد. یک رابطه صمیمانه سالم مبتنی بر مراقبت از مرزهای حریم شخصی و حریم بین فردی و اجتماعی است. در حریم بین فردی و به مراتب بیشتر از آن در حریم اجتماعی کمترین حد بی پرده گویی را شاهد هستیم و عکس این امر در حریم شخصی و خصوصی مشهود و مطلوب است؛ یعنی در ارتباط با خودمان و هنگام اندیشیدن به خودمان بیشترین حد شفاف بودن را داریم. اما ایجاد حریم صمیمانه در گرو اعتدال هدفمند میان این دو حد است به طوری که به رابطه زوجی آسیب نرساند. برای فراگیری و مهارت پیدا کردن در ایجاد رابطه صمیمانه مطالعه کتاب، شرکت در سخنرانی، همایش و کارگاه ها، و کمک گرفتن از روان شناس توصیه می شود. بعلاوه وقتی که زوج در روابط صمیمانه خود مشکلاتی را احساس می کند مراجعه به زوج و خانواده درمانگر ضرورت می¬یابد.
دکتر مجتبی دلیر متخصص روانشناسی و مدرس دانشگاه ، همكار مركز روانشناسي و مشاوره راه فردا

منبع:مركز روانشناسي و مشاوره راه فردا